Dzietność to ważny wskaźnik demograficzny, który odzwierciedla liczbę urodzeń żywych przypadających na kobietę w wieku rozrodczym. Przyjmuje się, że współczynnik dzietności na poziomie 2,1 zapewnia prostą zastępowalność pokoleń, czyli utrzymanie się stałej liczby ludności w danym kraju. Dzietność stanowi istotny element demografii, wpływając zarówno na kształtowanie struktury społeczeństwa, jak i na jego przyszłość. Ile wynosi współczynnik dzietności kobiet w Polsce i jak kształtuje się na tle pozostałych europejskich krajów?
- Wskaźnik dzietności w Polsce z roku na rok spada i wynosi 1,158.
- Polska znajduje się wśród europejskich krajów z niskimi wskaźnikami dzietności.
- Polska nie jest wyjątkiem - współczesna Europa zmaga się z wyzwaniem demograficznym, które ma wpływ na przyszłość regionu - spadającą dzietnością kobiet.
- Współczynnik dzietności w Unii Europejskiej wyniósł 1,38 żywych urodzeń na kobietę.
- Najwyższą dzietność w Europie ma Bułgaria (1,81), następnie Czarnogóra (1,76), Gruzja (1,71) i Francja (1,66).
- Z kolei najniższe współczynniki dzietności odnotowano na Malcie (1,06), Hiszpanii (1,12) i w Polsce (1,16).
Dzietność kobiet w Polsce
Wskaźnik dzietności kobiet w Polsce w 2023 roku wynosił 1,158. Oznacza to, że na 1 000 kobiet w wieku rozrodczym urodziło się 1 158 dzieci. Jest to wynik o 0,103 niższy niż w 2022 roku oraz znacznie poniżej poziomu zastępowalności pokoleń, który wynosi 2,1.
W Polsce współczynnik dzietności jest od wielu lat jednym z najniższych w Europie. Jest to spowodowane wieloma czynnikami, w tym:
- rosnącą aktywnością zawodową kobiet
- zmianami w kulturze i obyczajach
- trudną sytuacją ekonomiczną wielu rodzin
 |
| Dzietność kobiet w Polsce; opracowanie ciekawestatystyki.pl na podstawie danych GUS |
Polska dzietność – jak znikamy z mapy?
Jeszcze w latach 50. Polska była krajem, w którym rodziło się mnóstwo dzieci. Wskaźnik dzietności wynosił wtedy 3,7 – oznacza to, że statystyczna Polka rodziła średnio prawie czwórkę dzieci. To był czas odbudowy kraju po wojnie i boomu demograficznego. Jednak od tamtej pory zaczęła się powolna, ale systematyczna zniżka.
Złoty okres dzietności – PRL i jego paradoksy
W latach 60. i 70. wskaźnik dzietności spadał, ale nadal utrzymywał się powyżej progu zastępowalności pokoleń (2,1). PRL miał swoje sposoby na wspieranie rodzin – państwo zapewniało mieszkania, stabilne zatrudnienie i szeroki dostęp do żłobków oraz przedszkoli. W efekcie w latach 70. wskaźnik dzietności oscylował wokół 2,25.
Przełom lat 90. – transformacja i spadek urodzeń
Prawdziwy kryzys demograficzny zaczął się wraz z transformacją ustrojową. Lata 90. to czas ogromnych zmian: wzrostu bezrobocia, niepewności ekonomicznej i stopniowego odchodzenia od modelu jednej pensji wystarczającej na utrzymanie całej rodziny. W 1990 roku dzietność wynosiła jeszcze 1,99, ale już w 1995 roku spadła do 1,54, a pod koniec dekady osiągnęła 1,37.
XXI wiek – coraz mniej dzieci mimo programów prorodzinnych
Od początku lat 2000 wskaźnik dzietności balansuje na poziomie około 1,2 – 1,4. Wyjątkiem był okres 2016–2017, kiedy to po wprowadzeniu programu 500+ dzietność wzrosła do 1,45. Jednak efekt ten był chwilowy – w 2023 roku wskaźnik spadł do rekordowo niskiego poziomu 1,158. W ciągu ostatnich 30 lat dzietność w Polsce spadła o prawie połowę.
Jeśli nie nastąpi zmiana trendu, może to oznaczać poważne konsekwencje: starzejące się społeczeństwo, brak rąk do pracy i załamanie systemu emerytalnego.
Czy da się coś z tym zrobić? Wiele krajów próbuje różnych metod – od wysokich świadczeń rodzinnych po darmowe żłobki i skrócony czas pracy dla rodziców. Ale czy to wystarczy, by Polacy znów zaczęli mieć więcej dzieci? Na razie wygląda na to, że w tej demograficznej grze przegrywamy.
Współczynnik dzietności w Europie
Dzietność w Europie od lat spada, a najnowsze dane Eurostatu pokazują, że sytuacja w wielu krajach jest dramatyczna. Średnia dzietność w Unii Europejskiej wynosi 1,38 dziecka na kobietę, co jest wartością znacznie poniżej poziomu zastępowalności pokoleń (2,1). Niektóre kraje znalazły się jednak w jeszcze gorszej sytuacji.
Porównując Polskę do innych krajów europejskich, można zauważyć znaczne zróżnicowanie w poziomach dzietności. Najwyższy wskaźnik dzietności w Europie notuje się w Bułgarii, gdzie wynosi on 1,81 (również poniżej poziomu zastępowalności pokoleń!). Kolejne miejsca zajmują Czarnogóra (1,76), Gruzja (1,71) i Francja (1,66). Te kraje charakteryzują się wyższym poziomem dzietności, który może mieć wpływ na ich struktury społeczne i ekonomiczne w przyszłości.
 |
| Wskaźnik dzietności w Europie; opracowanie ciekawestatystyki.pl na podstawie danych Eurostat |
Z drugiej strony, kraje o najniższym poziomie dzietności w Europie to m.in. Malta, Hiszpania, Polska i Litwa, gdzie wskaźniki dzietności są niższe niż 1,2. Warto zwrócić uwagę, że te kraje często borykają się z wyzwaniami związanymi ze starzeniem się populacji i spadkiem dzietności, co może mieć wpływ na ich gospodarki i systemy opieki społecznej w przyszłości.
 |
| Dzietność kobiet w Europie; opracowanie ciekawestatystyki.pl na podstawie danych Eurostat |
Dzietność kobiet w Europie:
- Bułgaria 1,81
- Czarnogóra 1,76
- Gruzja 1,71
- Francja 1,66
- Serbia 1,62
- Macedonia 1,58
- Węgry 1,55
- Islandia 1,55
- Rumunia 1,54
- Słowenia 1,51
- Turcja 1,51
- Dania 1,5
- Irlandia 1,5
- Słowacja 1,49
- Chorwacja 1,47
- Belgia 1,47
- Czechy 1,46
- Portugalia 1,45
- Liechtenstein 1,45
- Szwecja 1,45
- Holandia 1,43
- Cypr 1,4
- Norwegia 1,4
- Niemcy 1,39
- Unia Europejska 1,38
- Łotwa 1,36
- Szwajcaria 1,33
- Austria 1,32
- Estonia 1,31
- Grecja 1,26
- Finlandia 1,26
- Luksemburg 1,25
- Włochy 1,21
- Albania 1,21
- Litwa 1,18
- Polska 1,16
- Hiszpania 1,12
- Malta 1,06
Znaczenie poziomu dzietności
Dlaczego poziom dzietności jest istotny? Wysoki wskaźnik dzietności wpływa na wzrost populacji, co może stanowić wyzwanie z punktu widzenia zasobów naturalnych i środowiska. Z drugiej strony, niski wskaźnik dzietności może prowadzić do starzenia się społeczeństwa, co niesie ze sobą konsekwencje dla systemów opieki zdrowotnej i emerytalnej.
Szacuje się, że w najbliższych latach dzietność w Polsce będzie nadal spadać. Oznacza to, że w przyszłości populacja Polski będzie się kurczyć, a społeczeństwo będzie się starzeć.
Aby temu zapobiec, konieczne jest podjęcie działań, które zachęcą kobiety do posiadania więcej dzieci. Do takich działań należą przede wszystkim działania na rzecz poprawy sytuacji ekonomicznej rodzin oraz zmiana kulturowych i społecznych norm dotyczących roli kobiety w społeczeństwie.
Polska na tle innych krajów Europy wyróżnia się stosunkowo wysokim poziomem wsparcia dla rodzin. Istnieje szereg programów socjalnych, takich jak Rodzina 800+, Maluch+, Rodzina 3+, czy Dobry Start. Mimo to, wskaźnik dzietności pozostaje niski.
Ważne jest, aby zwrócić uwagę na potrzeby kobiet. Należy zapewnić im łatwiejszy dostęp do opieki nad dziećmi, elastyczne formy zatrudnienia oraz możliwość godzenia życia zawodowego z rodzinnym.
Zwiększenie dzietności to wyzwanie, które wymaga wspólnego wysiłku rządu, przedsiębiorstw i całego społeczeństwa. Tylko dzięki kompleksowym działaniom uda się odwrócić niepokojące trendy demograficzne w Polsce i Europie.
